Intervistohet Mësuesi i merituar,

gazetari, studiuesi dhe shkrimtari Bardhyl Xhama në 75-vjetorin e lindjes.

                                                         Nga Alba Marku

Botuar ne forme shkrimi ne , në”Mësuesi”, 11 qershor 2008

Intervistuesi

1. Flitet se keni tri data për ditëlindjen tuaj, 31 qershor, 30 qershor dhe 13 qershor 1933. A është e vërtetë?

Përgjigje:

Edhe po, edhe jo.

Intervistuesi:

Si ta kuptojmë këtë dhe cila është e sakta.

Përgjigje.

Deri para 15 vjetësh në dokumentet e mia  figuron të kem lindur më 31 qershor, edhe pse dihet që qershori ka 30 ditë. Pra, ligjërisht nuk kisha ditëlindje. Nuk gjeta ndonjë nëpunës të logjikshëm që ta korrigjoja. Po kur do të merrja pasaportën për jashtë shtetit, kompjuteri nuk e “pranoi” 31 qershorin, sepse u tregua më i logjikshëm se njerëzit. U bë një gjullurdi e madhe dhe ditëlindja  u vendos “me urdhër nga lart” më 30 qershor. Pra, zyrtarisht tani jam i 30 qershorit. Por praktikisht,  dhe këtë nëna e kishte të fiksuar mirë, unë kam lindur një ditë të martë, më 13 qershor të vitit 1933

Intervistuesi:

- Arritët 75 vjeç? Është kënaqësi e veçantë të festoni një përvjetor të tillë të plotë, kur, me sa shohim,  nuk e tregoni këtë moshë.

Përgjigje:

- Nuk e tregoj?!... Oh, sapo ma bëni qejfin! Kështu më thonë dhe ish-nxënës apo shokë, me të cilët s’jemi  parë prej kohe. Po unë u përgjigjem: Qofsha si më shihni e mos qofsha si jam. Se pleqëria ( apo të themi më mirë mosha) bën të vetën, shfaqet tensioni arterial, zemra, tëmthi, sytë e ku di unë. Edhe unë  nuk jam i imunizuar nga këto telashe. Dy herë jam operuar, por fatmirësisht në Amerikë. Dhe vjen një ditë, që,  pa pritur e pa pandehur, vd...

Intervistuesi:

Mos e përmendni atë fjalë!...Vdekja është larg, nuk guxon t’u afrohet... Por, më thoni të vërtetën, ama,  keni frikë prej saj?

Përgjgije

- Aspak. Asnjëherë. Edhe kur isha më i ri, nuk e kam përfillë vdekjen. Pleqërinë po, e kam frikë. Ajo të mund, të cfilit, të tall, të poshtëron, kur vdekja të lë qëllimisht në  zotërimin e saj  dhe të merr atëherë kur s’ke më asnjë vlerë. Atëherë njerëzit thonë: bëri mirë që iku, se u katandis për ibret, edhe vdekja e kishte harruar e jo më  njerëzit.

Intervistuesi:

Është e vërtetë se këtë vit do të festoni disa përvjetorë të plotë?

Përgjigje:

Plotësisht e vërtetë.  I pari është 75 vjetori im në qershor. I dyti është në korrik, 50-vjetori i ditëlindjes së djalit, Edit,. që banon në Amerikë prej mbi 10 vjetë. I treti…I treti është krejt i veçantë: Këtë vit, në tetor, me gruan, Ferasetin, festojmë 55- vjetorin e martesës.

Intervistuesi:

Si lumë ju!... 55 vjet martesë!... Brezi ynë zor se do të arrijë në përvjetorë të tillë!... I bie kështu të jeni martuar 20 vjeçarë, apo jo?! Si shumë të rinj, më duket…A jeni bërë pishman?

Përgjigje

Jo, aspak. Në atë kohë unë sapo isha emëruar mësues. Në muajt e parë të martesës na dukej sikur ishim dashnorë. Pastaj erdhën fëmijët, dy vajza e një djalë, një në çdo katër vjet. Kemi kaluar një jetë të gjatë, me gëzimet e hallet e kohës. Po kemi qenë e jemi të lumtur, mbi të gjitha se i shkolluam të tre fëmijët, se u martuan e punojnë të gjithë, se kemi 7 nipër e mbesa, më të vegjlit 17 vjeçarë, më të mëdhenjtë 30 vjeçarë.

Intervistuesi:

Duan të thonë se në shkollën e mesme në Gjirokastër keni qenë jo vetëm nxënës i shkëlqyer në mësime, por edhe “artist”, “çapkën” e “simpatik”. Është e vërtetë? Si shpjegohet që nuk ia vure syrin ndonjë gjimnazisteje?                                             

Përgjigje:

Janë tri çështje dhe nuk  i përmbledh dot me një përgjigje. Nxënës i mirë kam qenë edhe në fillore, edhe në shtatëvjeçare. Maturën pedagogjike e mbarove me nota të shkëlqyera dhe po atë vit e po në atë shkollë, më 1953, Ministria më emëroi “profesor” gjimnazi. Edhe Universitetin për gjuhë e letërsi  me korrespondencë e mbarova me rezultate të larta në vitin 1960.

Sa për çapkën!...Nuk besoj të kem qenë tamam i tillë...Ndofta pak çapkën e pak artist e pranoj. Dhe e dini pse? Gjatë gjithë viteve të shkollimit, por edhe kur kam punuar në arsim, jam marrë shumë me sport dhe me art e kulturë. Gjatë shkollimit të mesëm në gjimnazin Asim Zeneli kam qenë anëtar i rrethit letrar, i teatrit, i baletit, në kor, more dhe rolin e solistit kam bërë. Le në sport!... Përfaqësova Gjirokastrën në basketboll e volejboll, në hendboll e në atletikë në kampionatet kombëtare. Po që merrja pjesë dhe në rrethin e vizatimit! Dhe më vajti mbarë, se atë vit që mbarova pedagogjiken dhe më emëruan “profesor” , siç thashë, lënda kryesore që jepja ishte matematika e gjeometria, por ama nxënësve maturantë, shokëve të mi të një viti më parë, u jepja dhe vizatim e metodikë vizatimi.

E lash për më në fund këtë çështjen e “simpatikut”, se është ca me siklet. Më duket sikur do të them “Doni më për Belulin?”. Më pëlqen të përgjigjem  me fjalët e Dritëro Agollit, shokut tim në gjimnazin “Asim Zeneli” në Gjirokastër dhe në të njëjtin rreth letrar të atyre viteve. Në fjalën e urimit në festën e 70-vjetorit tim, pra pesë vjet më parë, Dritëroi tha:

“Në atë kohë  ka qenë një nga njerëzit që binte në sy, jo vetëm si njeri i mençëm dhe tepër i edukuar, si një nxënës me të gjitha kërkesat për të qenë i shkëlqyer, por ai ishte dhe njeri artist, jo vetën në punën e tij, por edhe në pamje dhe të gjitha. Ka qenë dhe mbetet tepër simpatik. Atëherë, do të thosha unë, që të gjitha vajzat e gjimnazit, apo, more të gjithë qytetit, e kishin mendjen te Bardhyli”.

E kuptuat?... Mundet të kem qenë dhe ca simpatik!... Po ku ta dija unë se isha i tillë?... Se Dritëroi, ( vini re me kujdes), nuk thotë që Bardhyli e kishte mendjen te vajzat e gjimnazit e të qytetit, po ato e kishin te Bardhyli.

Intervistuesi:

E kuptova, e kuptova mirë...Vajzat të quanin simpatik, të donin, të adhuronin në një farë kuptimi, siç thotë dhe Dritëroi.  Ndërsa ju..., nuk ia hodhët sytë asnjërës!... Dhe shkuat e u martuat në Delvinë. Eh, ç’djalosh i turpshëm dhe i edukuar!

Përgjigje:

Ore, prit, prit të merremi vesh. Se më duket po më quani për djalkë mamaje. Si murg fare nuk kam qëndruar... Gjirokastritet qenë vajza të mira, të bukura, joshëse, të sinqerta...Ndodhte që dhe të na qepeshin ndonjëherë... Çështë e vërteta, herë na qepeshin e herë u qepeshim...Ju doni që unë të hapem për dashuriçkat e rinisë?... Aha, kot mundoheni, ato janë kyçur përgjithmonë.

Po fati më çoi në Delvinë, te Feraseti. Kur unë vazhdoja pedagogjiken, në shtëpinë e saj banonte me qira edhe familja ime, sepse babai qe drejtor në shkollën shtatëvjeçare të qytetit. Vajzën e kishin pëlqyer fillimisht nëna e babai, e pëlqeva dhe unë kur shkova me pushime. U njohëm, u dashuruam  dhe u martuam.

Pesëdhjetë e pesë vjet kemi kaluar bashkë!... Fëmijët duan ta festojmë. Ne u themi të presim  60-vjetorin, se është më i plotë. Po ata ngulin këmbë për 55-sën, se ...mos humbasin rastin më vonë! Le të bëhet më e mira!

Intervistuesi:

Keni punuar mbi 36 vjet në sektorët e arsimit, në mos gabohem. E keni nisur si mësues gjimnazi në Gjirokastër në moshën 20 vjeç në vitin 1953, pastaj mësues në Delvinë, drejtor gjimnazi në Delvinë e Sarandë, inspektor arsimi e drejtor në kabinetin pedagogjik në Sarandë. Në vitin 1969 vjen në Tiranë, fillimisht redaktor e më pas sekretar kolegjiumi në gazetën “Mësuesi, zëvendësdrejtor në Shtëpinë Botuese të Librit Shkollor dhe më në fund shef i sektorit të gjuhës e letërsisë në Institutin e Studimeve Pedagogjike, gjer në vitin 1989, kur dolët në pension.

Si e keni ndjerë veten në gjithë këto detyra?

Përgjigje:

Pranueshëm!...Më të vështirë kam pasur vitin e parë si mësues në gjimnazin “Asim Zeneli” në Gjirokastër. Isha tepër i ri, 20 vjeç, sapo përfundova maturën. Jepja matematikë dhe aritmetikë racionale në klasat e para gjimnaz e pedagogjike. Ndodhte që u bëja mësim edhe shokëve të mi të një viti më parë. Po e kalova me sukses provën, edhe falë vullnetit e përgatitjes, por edhe ndihmës të kolegëve, që më kishin pasur  nxënës. Nderim të veçantë kam për Arta Franjën, mësuesen e talentuar shkodrane, që nuk më la asnjë çast të ligështohesha.

Intervistuesi:

Po më me lehtësi ku keni punuar?

Përgjigje:

Asnjëri nga sektorët nuk ka qenë i lehtë. Kam pasur të bëj me probleme të  mësimit dhe të edukimin të brezit të ri, me kolektiva të gjera mësuesish e punonjësish. Por shpresoj se kam punuar kudo me ndërgjegje, me pasion dhe i përkushtuar në detyrë.

Po kënaqësinë më të madhe e kam ndjerë si drejtor gjimnazi, më pak në Delvinë e për rreth katër vjet në Sarandë. Kolektivit të mësuesve e nxënësve të gjimnazit “Hasan Tahsini” i gjeta e më gjeti zemrën. Veç që arritëm përparimit të lartë e cilësor dhe u radhitëm ndër shkollat më të mira të vendit, por zhvillonim edhe shumë veprimtari artistike, kulturore e sportive. Do të mbahen mend  shfaqjet e përbashkëta artistike mësues-nxënës, marshimet e ekskursionet, ndeshjet e garat sportive, maratona e notit, konkurset mësimore etj. Dhe po e pohoj që edhe unë kam qenë gjithmonë pjesëmarrës dhe në ballë të këtyre veprimtarive.

Jam ndjerë i kënaqur edhe në gazetën “Mësuesi”, sepse kemi pasur një kolektiv të mirë dhe puna përkonte me natyrën time. Kam shkruar qindra artikuj e studime për jetën e shkollave. Por  kam shëtitur edhe gjithë Shqipërinë, skaj më skaj, kam njohur qindra mësues, banorë mikpritës e arsimdashës të zonave të largëta, kam shijuar bukurinë e Valbonës,  të Thethit e të Lurës, por dhe magjinë e Butrintit e të Volorekës,  gjiret mahnitës të Ksamilit e të Jalit e shumë e shumë të tjera.

Intervistuesi:

Me sa kuptoj, jeni i vetëkënaqur me punën që keni bërë.

Përgjigje:

Jo, nuk jam i vetëkënaqur. Vetëkënaqësia dhe mburrja të dëmtojnë. Unë  jam ndjerë i kënaqur kur dikush tjetër ka vlerësuar e çmuar punën time. Dhe ky dikush, në radhë të parë, ka qenë nxënësi, prindi, mësuesi, pra, masa e njerëzve  që u shërbeva.

Por, të mos e mohoj, më ka kënaqur e më ka gëzuar edhe vlerësimi i organeve të arsimit e të pushtetit, sepse përveç dy medaljeve, jam nderuar edhe me dy Urdhëra “Naim Frashëri” të klasit të tretë dhe të dytë, si dhe me titullin e lartë “Mësues i Merituar”. Dhe këto vlerësime janë  për punën si mësues, drejtues i organeve arsimore, si gazetar e si studiues në fushën e dijeve e të metodave mësimore-edukative.

Intervistuesi:

Le të kthehemi tani te letërsia për fëmijë. Shoku yt Skënder Hasko  ka thënë se ju jeni shkrimtar i detit dhe vetëm aty nga viti 1987 keni dalë në stere. Është një shaka?

Përgjigje:

Në këtë rast vlen shprehja e popullit  “Shakaja është gjysma e së vërtetës”. Duke qenë banor i Sarandës, notar e zhytës i aftë, peshkatar e gjuajtës me pistoletë në thellësi, u bëra një njohës i mirë i mistereve të detit dhe i brigjeve të tij. Kjo më ndihmoi të hedh në letër fillimisht disa përralla, të cilat i përmblodha në një vëllim me titullin” Përrallat e detit”, që u botua në vitin 1975. Pas dy vjetësh përshkrova aventurat tona të gjuetisë në novelën “Zhytësit e vegjël të thellësive”, pastaj erdhi romani fantastiko-shkencor “ Ekspedita e Kaltër” në vitin 1980. Më vonë, siç thotë Skënderi, dola nga deti në stere (tokë) dhe botova vëllimin me përralla “Zjarrfikësi i pyllit” dhe novelën “Tërfili me katër fletë”. Kaq deri më 1990.

Intervistuesi:

Po më pas? Vazhduat në tokë apo iu kthyet prapë detit?

Përgjigje.

Pas  viteve ‘90 erdhën kohë të trazuara edhe në letërsi. Edhe po të kishe diçka të shkruar, s’kishe ku ta botoje e me se ta botoje. Po ekonomia e tregut i nxori njerëzit e aftë që hapën shtëpi botuese private.  Fillimisht mua më ndihmoi “Toena”, botova dy vëllime me  rrëfenja “Pse qau delfini?” dhe “Djaloshi që kapte rrufetë”, si dhe romanin “ Në kthetrat e Piratit”( Me këtë u riktheva përsëri në det, sepse ngjarjet zhvillohen në bregdetitin e nëndetin e Sarandës e të Ksamilit).

Pas vitit 2000  kam botuar e ribotuar edhe në shtëpi të tjera botuese,  si te “Extra”, “Neraida”, “Erik”, ”Mësonjëtorja” e ndonjë tjetër, të cilat i falënderoj, sepse i kanë sponsorizuar vetë botimet e ribotimet e mia.

Intervistuesi:

Me sa kuptoj, jeni bërë i pasur. S’keni paguar asnjë qindarkë për librat e botuara dhe të ribotuara dhe keni marrë goxha honorare. Në mos gaboj, që nga viti 1996 e këtej keni botuar dhe ribotuar  mbi 20 libra për fëmijë. Ku i keni investuar gjithë këto para?

Përgjigje:

Po bëni shaka?!... Me që po flasim miqësisht, po ju tregoj të vërtetën. Shpresoj se edhe ju e dini vlerën e shpërblimit të autorit. Është më se qesharak. Edhe librat e mi janë botuar e ribotuar në 500 deri në 1000 kopje, edhe pse shiten e pjesa më e madhe e titujve nuk gjenden nëpër librari. Unë jam shpërblyer e shpërblehem kryesisht me 10 për qind të çmimit të librit, duke hequr 20 për qind e më shumë të fitimit të  librarit dhe 10 për qindëshin e tatim fitimit. Pra, kam marrë  më pak se një pension pleqërie për çdo libër të botuar apo të ribotuar, kur shitësi librar apo dhe i kioskave merr dyfishin. Dhe të mos harrojmë se shpërblimin që marr për një libër e kam harxhuar për  kompjuterizimin, shtypjen e materialit, printimin, skanimet etj., kur dihet se vetëm një kuti bojë e zezë për kompjuterin kushton më së paku 30-40 mijë lekë të vjetra. Por populli ka një shprehje të bukur: “Më mirë puno kot, se sa të rrish kot”. Këtë po zbatoj dhe unë dhe jam pajtuar me varfërinë e kohës, se, së paku, diçka krijoj, u shërbej fëmijëve me krijimtarinë time artistike, kënaq ata, por ndjej kënaqësi dhe për vete. Ja, pra, ky është investimi që pyetët ju. Unë investoj mendjen, talentin e punën e jo paratë. Ato i “grin” dhe i përlan ekonomia e tregut .

Dhe, së fundi, a jam bërë i pasur, pyesni ju. Do t’u them se jam shumë i pasur, por pa pare në banka dhe në kasaforta, pa pasuri të tundshme e të patundshme. Jam i pasur se kam gruan, tre fëmijë të martuar dhe 7 nipër e mbesa që më mbushin shpirtin me ngazëllim. Pasurohem me dashurinë që më japin  fëmijët e shkollave, anembanë atdheut, në takimet që organizojmë me ta. E ndjej veten më të lumturin e më të pasurin e botës kur më rrethojnë e më përqafojnë me sinqeritetin e moshës, kur më pyesin e më flasin për librat e mi. Eh, çdo njeri lumturinë e kupton sipas pikëpamjes së vet.

Së paku, unë do ta lë një pasuri letrare për brezat, 12 libra artistikë të botuar për fëmijët, tetë prej të cilëve me çmime të fituara në konkurset kombëtare dhe, së fundi, “Çmimin e Karrierës” më 2003. Shtoi, pastaj, kësaj pasurie  studimet shkencore-pedagogjike, artikujt, teletregimet e telenovelat, pjesët për teatrot e kukullave, skenarët e filmave dokumentarë etj. që kam shkruar në vite. Edhe këto janë pasuri që mbeten.

Intervistuesi:

Sikur më kini bindur me ato që thatë. Më tepër desha t’u ngacmoja, se e di që shkrimtarët janë nga shtresat intelektuale më të varfra të shoqërisë. Por, me sa duket, Shoqata juaj e Shkrimtarëve për Fëmijë u vlerësoi me çmimin e Karrierës në 70 - vjetor dhe me kaq puna juaj perëndoi. Është kështu?

Përgjigje:

Prapë po gaboni, ose vazhdoni  të më ngacmoni. Ende e ndjej veten të fuqishëm, ende nuk më kanë shteruar energjitë krijuese, por edhe ato jetësore. Edhe pas vitit 2003 kam krijuar e po vazhdoj të krijoj ende. Botova një vëllim me përralla e rrëfenja me titullin “Arratisje nga kafazi”  te “Erik” në vitin e kaluar, është shtypur e po bëhet gati për treg vëllimi me 60 rrëfenja “Pëllumbi me fjongo të kuqe” te “Toena”, është gati ribotimi i përmirësuar e i ilustruar me ngjyra i novelës “Zhytësit e vegjël të thellësive” nga “Extra” etj. Kemi përfunduar, së bashku me tim vëlla, Agronin, një botim për jetën e veprimtarinë arsimore e patriotike të babait tonë Lame Xhama, Mësues i Popullit, që së shpejti do të shohë dritën e botimit. Punoj, punoj çdo ditë. Kompjuteri  më është bërë pjesë e gjymtyrëve dhe e mendjes sime.

Pra, nuk ka mbaruar karriera me “Çmimin e Karrierës”.

Intervistuesi:

Më keni befasuar me përgjigjet që më keni dhënë. Edhe pse kisha rrëmuar në jetën tuaj, e kuptoj se në pyetjet e mia ka pasur ndonjë mangësi, ndonjëherë dhe tendencë e shaka. Po dijeni se gjithçka e kam bërë me mirësi, me zemër, me sinqeritet, me qëllim që të dilnin në pah ato gjëra që karakterizojnë jetën e veprimtarinë tuaj. Shpresoj që të mbetemi miq, edhe pse kemi shumë diferencë në vite. Miqësia nuk e njeh moshën.

Më në fund, dua t’ju uroj jetë të gjatë e të shëndetshme, mendërisht e fizikisht. Dëshiroj ta përfundoj këtë intervistë me fjalët e të madhit Dritëro, kur shprehet për ju në 70-vjetorin e lindjes   

“Bardhyli ka dhënë një kontribut të shquar në lëmin e letërsisë për fëmijë, që nga libri i parë "Përrallat e detit" e deri te "Djali me tre brirë" i vitit 2002. Ka qenë zhytës i shkëlqyer e notar shumë i mirë dhe jo vetëm se ka lindur e është rritur në bregdet, por është vetë person i tillë. Se ka njerëz që lindin në bregdet, po mbyten në një legen me ujë. Për këtë gjë arriti dhe 70 vjet. Po ma merr mendja se është një kockë e fortë, që do të arrijë mbi 85, them se afër 101, veçanërisht në këtë shekull, që do të na arrijë mosha mesatare  145 vjet”.

Urime, pra, rrofsh 145 vjet, siç thotë Dritëroi që ti e ke për zemër. E kalofshi gëzuar me familjen, farefisin dhe miqtë e shokët e shumtë anekënd vendit.

Përgjigje:

Shumë  faleminderit! Shëndet e gjithë të mirat në punë e në jetë.

Tiranë, maj –qershor 2008