Nga Bujar Ferhati

Hapa dhe vite, punë dhe libra!...

-Intervistë me Bardhyl Xhamën -

-Mësues i merituar, shkrimtar e gazetar-

Botuar ne Revistën “Obelisk”, Nr 120, tetor 2010

1.Bardhyl Xhama, një emër i njohur ndër vite për fëmijët sidomos. Diçka më konkretisht?

               Është e vërtetë se jeta ime u është përkushtuar fëmijëve. Së pari, tre fëmijëve të mi, që i rritëm, i shkolluam, i martuam dhe tani jetojnë të lumtur. Dhe ky përkushtim vazhdoi e po vazhdon me shtatë nipërit e mbesat , që i kemi si dritën e syve, tashmë të gjithë mbi 20-vjeçar.

Së dyti, si mësues dhe drejtues shkollash, iu përkushtova fëmijëve e të rinjve nxënës për 16 vjet me radhë. Punova me pasion e dashuri me ta, i desha e më deshën, i respektova e më respektojnë edhe sot që janë moshatarë e rritin fëmijët e tyre.

Dhe, së fundi, kam mbi dyzetë vjet, por dhe më parë, që iu kushtova letërsisë për fëmijë. Përvoja e fituar nga mirërritja dhe edukimi i fëmijëve të mi, por sidomos  njohja e thellë e psikologjisë së nxënësve dhe e jetës reale, më dhanë mundësinë të shkruaj libra artistikë, në qendër të të cilëve janë bëmat e fëmijëve, jeta e tyre në familje, në shkollë e jashtë saj.

2. Bota fëmijërore e madhe si deti. Ky det madhështor ku e ka ëmbëlsinë e tij që të kënaq zemrën e dorën kur shkruan?!

Bota e fëmijëve është me të vërtetë e pafund. E madhe si deti, siç thoni ju. Jam përpjekur të futem në këtë botë, në të fshehtat e saj, deri në skutat më të thella. Deri diku ia kam arritur. Them deri diku, se “bota-det” e fëmijëve është e thellë, e gjerë, pa anë e pa fund. Por ky “det” madhështor ka dhe bukurinë e tij, kaltërsinë tejembanë, thellësinë e pamat, dallgë e furtunë. Po e njohe, po i ndenje afër, nuk e ke të vështirë të ngjyesh penën e të fillosh të shkruash, natyrisht duke pasur dhe një farë prirje, a dhuntie, si të thuash.

3. Hapa dhe vite. Punë dhe libra.

Kam lindur në një fshat piktoresk dhjetë kilometra larg brigjeve të Jonit, në Fterrë. I ngritur në kodra krejtësisht të gjelbëruara, me burime të kulluara që rrjedhin nga malet e pyllëzuar që rrokin qiellin, me njerëz të mirë e të shkolluar, ky fshat u bë burim e veçantë frymëzimi në krijimtarinë time qysh në fëmijëri. Shto pastaj nënën time përrallëtarë të njohur e babanë  mësues normalist që ka dhënë në shkolla të ndryshme gjuhën e letërsinë shqipe ( Mban titullin Mësues i Popullit), trefishohet pasioni im për t’u marrë me krijimtari letrare.

I kam kaluar të gjitha hallkat e shkollimit, filloren në vendlindje e Sarandë, shtatëvjeçaren e të mesmen pedagogjike në Gjirokastër, si konviktor, të lartën në UT për gjuhë letërsi.

Për 37 vjet rresht kam punuar në sektorin e arsimit, mësues e drejtor gjimnazi në Gjirokastër, Delvinë e Sarandë, redaktor e sekretar kolegjiumi në gazetën “Mësuesi”, zëvendësdrejtor në Shtëpinë Botuese të Librit Shkollor, shef i sektorit të gjuhës e letërsisë në Institutin e Studimeve Pedagogjike në Tiranë.

Nga viti 1989 e këtej jam “pensionist”. E vura në thonjëza “pensionist”, sepse  për ata që e vazhdojnë punën krijuese, të tillë mund të quhen vetëm kur shkojnë të marrin pensionin në Arkën e Kursimit.

Krijimtaria ime shtrihet në tri fusha: në gazetari, ku kam botuar qindra artikuj për shkollat; në studimet pedagogjike, ku kam botuar dhjetëra artikuj e studime për mësimdhënien e drejtimin e shkollës; në fushën e letërsisë për fëmijë, ku kam botuar deri më sot 13 libra artistikë : me përralla, tregime, rrëfenja, novela, romane. Tetë nga librat janë nderuar me çmime në konkurset tona kombëtare dhe të gjitha janë ribotuar disa herë. Shto, pastaj, dy pjesë për teatrot e kukullave, shumë tele tregime, telenovela e dokumentarë për radion e televizionin shqiptar...

4. Letërsia për fëmijë në monizëm, si e gjykoni në vlerë dhe arritje?

Letërsia për fëmijë në monizëm duhet gjykuar me realizëm, jo bardhë e zi. Ishte e pamundur t’i shpëtonte ideologjisë së kohës, ishte vetëvrasje të dilje hapur kundër kornizave të realizmit socialist. Por, ajo që dua të pohoj me bindje dhe si njohës i kësaj letërsie, është: Letërsia për fëmijë e asaj kohe, me përjashtime të rralla,  ka qenë e mbetet një letërsi dinjitoze, me vlera të spikatura edukative, artistike e gjuhësore. Vetë fakti që shumica dërmuese e librave janë ribotuar edhe pas viteve ‘90 e në vazhdim, janë përzgjedhur nga Ministria e Arsimit për t’u  futur në programet e në bibliotekat e shkollave, e tregon këtë më së miri. Të tilla janë veprat e autorëve të mirënjohur si Bedri Dedja, Odhise Grillo, Gaqo Bushaka, Skënder Hasko, Naum Prifti, Adelina Mamaqi,  Dionis Bubani, Tasim Gjokutaj e dhjetëra të tjerëve ( të më falin që nuk po ua përmend dot emrat të gjithëve) sot i gjen të ribotuara ashtu siç ishin, apo me përmirësime të vogla.

Kjo ka ndodhur se në letërsinë për fëmijë autorët kanë trajtuar tema me karakter universal, vlerësimin e moralit të shëndoshë, të virtyteve, të së mirës mbi të keqen, të dashurisë mbi urrejtjen, të trimërisë e patriotizmit mbi frikën e tradhtinë, të çiltërsisë së fëmijëve në familje, në shkollë e në jetë. Është kjo arsyeja që veprat më të mira për fëmijë të asaj periudhe i kanë qëndruar e do t’i qëndrojnë kohës.

5. Po sot në 20 vite demokraci?

Ka arritje të mëdha sasiore e cilësore. Janë dhjetëra Shtëpi Botuese që i kanë hapur dyert edhe letërsisë për fëmijë e të rinj. Shkrimtarët e sotëm, qoftë ata më të vjetrit, qoftë dhe më të rinjtë, janë të çliruar nga prangat ideologjike të së kaluarës, shkruajnë lirshëm, atë që ndjejnë e mendojnë.

Por më duhet të pohoj se kërkohet më shumë cilësi. Vërtet librat nuk kalojnë më si më parë në “filtrin ideologjike”, por ama Shtëpitë Botuese duhet të jenë më “të shtrënguara”, t’i kalojnë librat për fëmijë në filtrat e recensentëve, të redaktorëve për të parë dritën e botimit ato vepra që janë në nivel sa më të lartë artistik e jo ndonjëherë të nisen nga “kush paguan boton”.

6. Si punë plot gjurmë, e përvojë, ç’sugjeroni sot për kohën?

Atë që shpreha më lart. Të ngremë nivelin cilësor të veprave, të afrohen e të ndihmohen edhe pena të reja, talente të rinj, që ka me shumicë edhe nga brezi i shkollarëve.

7. Miq, shokë e kolegë. Gëzime e shqetësime. Me kë “noton”shpirti yt?!

Kam shumë miq e shokë. Të vjetrit, domosdo, janë si ajo vera shumëvjeçare, që të shijon këndshëm. Por dhe të rinjtë, jo thjesht në moshë, por njohjet e reja, më janë bërë të domosdoshëm dhe më sjellin kënaqësi, sa herë takohemi. Çdo ditë mblidhemi një orë me bashkëfshatarët e mi te Taverna e Hotel Dajtit, ku veç kafes e nga një teke raki, bisedojmë për hallet e vendlindjes, Fterrës sonë. Aty diskutojmë edhe për Gazetën “Fterra jonë’, që botohet çdo dy muaj.

Takime të shpeshta bëj me shokët e mi shkrimtarë, më të dendura me Skëndr Haskon, që e kam protomik, pastaj me Pandeli Koçin, Gaqo Veshin, Petraq Zoton, Vangjush Saron, Vasil Premçin, e shumë të tjerë. Nga shokët e “Mësuesit” nuk ndahem. Shpesh më thërrasin e më presin me bujari Viron Kona e Andon Andoni. Po dhe Murat Gecaj e Sejdo Harka. Me botuesit e librave të mi, gjithashtu, takohem shpesh. Nuk jam pishman që një pjesë të mirë të kohës e kaloj në shoqërinë e njerëzve që dua dhe më duan. Ata më sjellin kënaqësi, shkëmbejmë mendime, kryesisht për letërsinë, por edhe hallet tona të përditshme. Njeriu që mbetet pa shokë, është si pema në shkretëtirë. Pra, shpirti im noton tek miqtë e shokët, sepse vitet po na ikin dhe... ( Po ju kujtoj se i kalova të shtatëdhjetë e shtatat). E, megjithatë, kam kohë të mjaftueshme që të merrem edhe me pasionin tim, letërsinë për fëmijë. Shkruaj, shkruaj vazhdimisht. Kompjuteri, tashmë, më është bërë si një gjymtyrë e tretë.

8. Fëmijët dhe shkrimtarët e tyre, sa pranë ose larg janë sot?

Janë edhe pranë, edhe larg. Kur shkojmë nëpër shkolla e takohemi me fëmijët, na shtohet jeta. Na mbysin me pyetje, aq sa na vënë edhe në vështirësi. Të befasojnë me njohuritë dhe interesimin e tyre për librin. Në këto raste, themi se jemi pranë. Por në shumicë (kjo është fatkeqësi) nuk janë lexues të rregullt, të paktë kanë biblioteka. Televizori e kompjuteri, shpikjet e mëdha të njerëzimit, që të japin edhe shumë dije e kulturë, sikur e kanë zbehur ca leximin e librit edhe tek fëmijët, që rrinë orë të tëra duke luajtur mbi kompjuter. Pra, jemi dhe larg asaj që kërkohet. Dhe këtu rol të veçantë ka edhe familja e sholla. Se dhe bibliotekat e shkollave, me gjithë nismat e kohëve të fundit, janë ende të varfra. Ndërsa bibliotekat familjare janë shumë të rralla. Dhe të mos harrojmë se “shtëpia pa libra, është si trupi pa shpirt”.

9. P për letërsinë e sotme, ç’thonë mediat, radiot, televizionet, gazetat. Po çan talenti, apo thjeshte mediokriteti, pra vetëm leku?

Mjetet e informimit publik, në tërësi, bëjnë pak për letërsinë për fëmijë. Ato i ka “mbytur” politika dhe harrojnë  se fëmijët janë e ardhmja e vendit. Dhe, natyrshëm, kur nuk evidentohen vlerat më të mira të kësaj letërsie, kur nuk propagandohen në televizione, radio apo gazeta, kuptohet që krahas vlerave e talenteve, do të çajë në fushën e botimeve edhe mediokriteti, kur “luan leku”.

10. Pyetja e fundit: Tani një moshë të ndjeshme, ç’thotë e ç’ndjen zemra jote për këtë fushë kaq delikate, por kaq të madhe për brezin e ri që do të trashëgojë Shqipërinë?!

Siç thashë dhe më lart, unë vazhdoj të punoj, vazhdoj të shkruaj, se kështu ma thotë mendja e ma ndjen zemra për këtë fushë kaq delikate, siç është ajo e edukimit të fëmijëve, se letërsia është dhe art, dhe ndjenjë, por është dhe edukim. Madje të gjitha bashkë duhet t’i shërbejnë përgatitjes së brezit më të ri, që atdheun tonë të shtrenjtë ta çojë në një stad të përparuar zhvillimi, krahas kombeve të tjerë të qytetëruar. E, për këtë, ndikim të veçantë ka dhe letërsia.

                                                                                                         Intervistoi Bujar Ferhati

Tiranë, 18 tetor 2010